Ik merk het overal: in het werkveld, de collegebanken, maar ook in verscheidene nieuwsartikelen: in heel Europa nemen de zorgen rondom de dreiging van rechts-extremisme toe. Ook in Nederland wordt  veel over het onderwerp geschreven door media, onderzoekers en overheidsinstanties. Zo stelde Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) Pieter-Jan Aalbersberg in 2021 dat Nederland alert moet zijn op jongeren die snel online radicaliseren in rechts-extremistische denkbeelden [1]. Ook de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) ziet een opleving van het rechts-extremisme [2]. De groei in aandacht voor het onderwerp is dus verklaarbaar. 

Toch lijkt de aandacht voor extremisme met een jihadistisch motief de afgelopen tijd naar de achtergrond te zijn verdwenen, terwijl eind september 2021 dankzij de AIVD nog een groep jihadisten uit Eindhoven is aangehouden op verdenking van het voorbereiden van een terroristisch misdrijf, lidmaatschap van een terroristische organisatie en meewerken aan een training voor terrorisme [3]. Is het terecht dat de aandacht vandaag de dag meer op rechts-extremisme ligt, of vormt jihadisme ook nog steeds een belangrijke dreiging?

Actueel dreigingsbeeld 

De NCTV publiceert driemaal per jaar het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN). In Nederland zijn momenteel geen concrete aanwijzingen voor een terroristische aanslag, maar een aanslag is wel voorstelbaar [4]. Daarom blijft het dreigingsniveau ‘aanzienlijk’ (niveau 3 van 5). De AIVD heeft vorig jaar vier belangrijke nationale dreigingen geïdentificeerd: anti-overheidsextremisme, links-extremisme, rechts-extremisme en jihadisme [3]. 

"Eén van de grootste terroristische dreigingen in Nederland komt nog altijd van het jihadisme"

Accelerationisme

Vooral de dreiging van het ‘accelerationisme’ - een gewelddadige stroming binnen het rechts-extremisme - is het afgelopen jaar toegenomen. Er bestaan bijvoorbeeld online groepen met voornamelijk (jonge) mannen waarin haat, geweld en racisme verheerlijkt worden. Eind 2021 zijn er dan ook twee mannen veroordeeld die deel uit zouden maken van extreemrechtse groeperingen. Eén van de mannen had opruiende berichten gepost op een Telegramkanaal gerelateerd aan de wit-nationalistische organisatie ‘European Brotherhood’ [5]. De taal die wordt gebruikt is vaak zeer gewelddadig. Maar omdat deze vorm van rechts-extremisme veelal online plaatsvindt, is het lastig om in kaart te brengen hoe, wanneer en waarom een groep of individu overgaat op geweld. In Nederland heeft het accelerationisme echter nog niet geleid tot terroristisch geweld waarbij mensen zijn gedood [3].

Jihadisme

Eén van de grootste terroristische dreigingen in Nederland komt dan ook nog altijd van het jihadisme, zo stelt de AIVD [3]. Jihadisme wordt gedefinieerd als een extreme ideologie die oproept tot het voeren van een ‘heilige oorlog’ tegen ‘ongelovigen’ [6]. Jihadisten doen een beroep op principes uit de islam om betekenis aan hun daden te geven. De ideeën van jihadisten staan echter ver af van de islam zoals moslims die aanhangen. 

Veel Nederlanders maakten voor het eerst kennis met het jihadisme na de aanslagen op 11 september 2001 in de Verenigde Staten, die werden opgeëist door de terroristische groepering al-Qaeda. Ruim een decennia later reisden ongeveer 300 Nederlanders met jihadistische motieven af naar Syrië en Irak om zich daar bij de terreurgroep Islamitische Staat (ISIS) aan te sluiten [7]. 

Minder uitingen van jihadistisch gedachtegoed

Tijdens de hoogtijdagen van het kalifaat van ISIS rond 2014/2015 werd dan ook veel geschreven over (de potentiële dreiging van) jihadisten in Nederland. Dit is in de loop van de tijd afgenomen, mogelijk doordat het kalifaat in 2019 is gevallen en veel Nederlandse strijders veroordeeld zijn, of momenteel bijvoorbeeld in gevangenissen in Syrië verblijven. Daarnaast zijn er minder uitingen van jihadistisch gedachtegoed te zien omdat de overheid actief heeft ingegrepen [3]. Dit heeft ertoe geleid dat Nederlandse jihadisten de afgelopen tijd steeds minder zichtbaar zijn in de maatschappij. Dat betekent echter niet dat ze niet meer aanwezig zijn. Jihadisten maken tegenwoordig voornamelijk deel uit van fysieke netwerken, maar ook online proberen groeperingen als ISIS strijders te rekruteren en aan te sporen om zelfstandig aanslagen te plegen [3]. 

“Het kalifaat is gevallen, maar de jihadistische ideologie nog niet verdwenen”

De dreiging omtrent jihadisme is nog niet verdwenen. Dit jaar komen er bijvoorbeeld verschillende personen vrij die veroordeeld zijn voor terroristische misdrijven met een jihadistisch motief. De NCTV stelt dat bij enkelen nog sprake is van een verhoogde dreiging [4]. Daarnaast werd eind september 2021 dankzij de AIVD nog een groep jihadisten uit Eindhoven aangehouden op verdenking van het voorbereiden van een terroristisch misdrijf, lidmaatschap van een terroristische organisatie en meewerken aan een training voor terrorisme [3]. Het risico op een jihadistische aanslag in Nederland is dus nog steeds aanwezig. 

Het is begrijpelijk dat er recentelijk meer aandacht voor rechts-extremisme is gekomen, omdat deze vorm van extremisme ook daadwerkelijk toeneemt. Tegelijkertijd moeten we de dreiging vanuit het jihadisme niet onderschatten. Dat jihadisten minder zichtbaar zijn neemt de risico’s op een aanslag niet weg: terreurgroepen zoals ISIS zullen hun ideologie blijven propageren. Mijns inziens blijft bewustzijn dan ook essentieel om deze dreiging op tijd te herkennen. Vooral de publieke sector kan baat hebben bij een (opfris)cursus omtrent onderwerpen als radicalisering, polarisatie en contraterrorisme. Zo is bijvoorbeeld een ambtenaar in staat om een potentiële dreiging sneller te identificeren. Het kalifaat mag dan wel gevallen zijn, maar de jihadistische ideologie is nog lang niet verdwenen. Daarom is het zeer van belang om ook aandacht te blijven besteden aan jihadisme.

Hulp nodig?

Vragen over ondersteuning bij of hulp nodig in de aanpak van extremisme? Bij Scherp in Veiligheid denken we graag actief met je mee. Kom vrijblijvend in contact via info@scherpinveiligheid.nl of bel 085 016 13 57.

Referenties

1. NOS. (2021, 7 november). NCTV wil meer aandacht voor rechts-extremistische jongeren. NOS.nl. Geraadpleegd op 5 augustus 2022, van https://nos.nl/artikel/2404656-nctv-wil-meer-aandacht-voor-rechts-extremistische-jongeren
2. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. (2022b, 5 juli). Ziet de AIVD een toename van het rechts-extremisme? AIVD. Geraadpleegd op 5 augustus 2022, van https://www.aivd.nl/onderwerpen/extremisme/vraag-en-antwoord/ziet-de-aivd-een-toename-van-het-rechts-extremisme
3. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. (2022a, april 26). Nationale dreigingen. Jaarverslagen | AIVD. Geraadpleegd op 9 augustus 2022, van https://www.aivd.nl/onderwerpen/jaarverslagen/jaarverslag-2021/nationale-dreigingen
4. Ministerie van Justitie en Veiligheid. (2022, 20 april). Dreigingsbeeld NCTV: terroristische aanslag voorstelbaar, geen concrete aanwijzingen. Nieuwsbericht | Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid. Geraadpleegd op 6 augustus 2022, van https://www.nctv.nl/onderwerpen/dtn/nieuws/2022/04/21/dreigingsbeeld-nctv-terroristische-aanslag-voorstelbaar-geen-concrete-aanwijzingen
5. Extreemrechtse jongeren voor de rechter: terroristisch geweld en rassenhaat. (2021, 12 november). RTL Nieuws. Geraadpleegd op 10 augustus 2022, van https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5266795/extreem-rechts-accelerationisme-geweld-terrorisme
6. Ministerie van Justitie en Veiligheid. (2019, 18 november). Jihadisme tegengaan. Terrorismebestrijding | Rijksoverheid.nl. Geraadpleegd op 9 augustus 2022, van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/terrorismebestrijding/jihadisme-tegengaan
7. Mehra, T. (2022). ‘The Repatriation of Five Women and Eleven Children from Syria: A Turning Point in the Netherlands?’, ICCT.