Als de burgemeester ‘s ochtends wakker wordt is het maar de vraag welke rol hij of zij die dag gaat vervullen. In het kader van de brede veiligheidszorg kan de burgemeester verschillende rollen oppakken. Is hij vandaag herder, hoeder of handhaver?

Naast de wettelijke bevoegdheden en taken waarover de burgemeester beschikt, is het ook van belang hoe de burgemeester zijn rol opvat. De rol geeft inhoud aan het toepassen van de bevoegdheden en het invullen van de taken. Op verschillende manieren wordt gedacht over welke rol de burgemeester vervult. Hoe de burgemeester zijn ambt bekleedt, is afhankelijk van hoe de burgemeester zijn eigen positie beschouwt. 

Boegbeeld

Van oudsher is de burgemeester herder van de lokale bevolking. Hij is het gezicht van de gemeente richting de inwoners; het boegbeeld van de gemeente binnen de lokale gemeenschap. Deze traditionele rol roept een vertrouwd beeld op. Vanuit de rol van herder worden de contacten onderhouden met burgers en maatschappelijke organisaties. Vooral in tijden van crisis is deze rol van bijzonder belang. Maar door de huidige wet- en regelgeving worden burgemeesters gedwongen om steeds harder te worden. Hij moet steeds vaker de boeman spelen als het gaat om gebiedsverboden, probleemgezinnen en huisuitzettingen. 

Naast dat de burgemeester herder is, is hij ook hoeder van de normen en waarden van de samenleving. Als hoeder waakt de burgemeester over de samenleving en bewaakt die tegen nadelige invloed. Hij ziet toe op de integriteit, zorgvuldigheid en rechtmatigheid van het gemeentelijke beleid. Daarnaast draagt hij een bijzondere verantwoordelijkheid als beschermer van de grondrechten. 

Openbare orde

De burgemeester als handhaver is op zichzelf niet nieuw. Op grond van artikel 172 Gemeentewet is de burgemeester van oudsher belast met de handhaving van de openbare orde. De bevoegdheden van de burgemeester op het gebied van openbare orde en veiligheid zijn de afgelopen jaren flink uitgebreid. Door de reeks aan wettelijke maatregelen kan hij tegenwoordig met zijn verantwoordelijkheid voor de openbare orde tal van ingrijpende maatregelen nemen, zowel in het publieke domein als achter de voordeur. Zo is bijvoorbeeld de sluitingsbevoegdheid van artikel 13b Opiumwet verruimd naar strafbare voorbereidingshandelingen. Doordat de burgemeesters steeds meer bevoegdheden op het gebied van openbare orde hebben gekregen, kunnen burgemeesters zich steeds meer profileren als sheriff. 

Spanning

Tussen de rol van begripvolle en innemende behoedzame herder en de strenge maar rechtvaardige handhavende burgemeester kan spanning ontstaan. Als de burgemeester bijvoorbeeld een noodbevel uitvaardigt om een voetbalwedstrijd te verbieden, hoeft hij doorgaans niet op veel sympathie te rekenen. Het risico bestaat dat bij de inwoners van de gemeente een negatieve beeld ontstaat over een handhavende burgemeester. 

Het brengt de handhavende burgemeester in een problematische spagaat. Die ziet niet alleen op de verhouding met de lokale bevolking maar ook met de kritische gemeenteraad. De burgemeester die door harde instrumenten de lieve vrede moet handhaven en dit op basis van eigen verantwoordelijkheid moet doen, wordt stukje bij beetje steeds meer een sheriff en minder een behoedzame herder. 

Rol vervaagt

Volgens het Nederlandse Genootschap van Burgemeesters heerst onder burgemeesters een breed gevoel dat hun rol op het gebied van openbare orde aan het vervagen is. Het is bij nieuwe bevoegdheden niet altijd duidelijk waar het raakvlak is met openbare orde. Bovendien wordt soms verlangend naar het instrumentarium van de burgemeester gekeken als het strafrecht geen passende maatregel biedt. 

Aan de spanningen tussen de verschillende rollen zal in de aankomende tijd nog geen verandering  komen. Het zal voor de burgemeester elke ochtend de vraag blijven wat hij die dag gaat dragen: de burgemeestersketen of de sheriffster.